ساقه‌روی از مهم‌ترین مراحل رشدی گندم است که اگر با موفقیت سپری شود، تاثیر زیادی بر عملکرد نهایی دانه خواهد داشت. مدیریت صحیح کوددهی در تمام مراحل گندم و در این بحث مرحله ساقه‌روی می‌تواند بخش زیادی از عملکرد را تحت تاثیر قرار دهد. درصورت کوددهی نامناسب افت معنی‌دار عملکرد قابل پیش‌بینی است. در این مقاله به اهمیت مرحله ساقه‌روی در گندم و مدیریت کوددهی در این مرحله پرداخته شده است.
آنچه در این مقاله می‌خوانید!
ساقه‌روی در گندم چه مرحله‌ای است؟
رشد ساقه گندم در نتیجه طویل شدن فاصله میانگره‌ها اتفاق می‌افتد. شروع ساقه‌روی در گندم مرحله‌ای است که اولین گره قابل مشاهده در سطح خاک روی ساقه قابل مشاهده باشد. طرح اولیه سنبله نیز داخل ساقه و بالای آخرین گره قرار دارد. در مراحل بعدی، ساقه شروع به طویل شدن از میانگره‌ها می‌کند و سنبله هم داخل ساقه رشد کرده و با طویل شدن ساقه به سمت بالا حرکت می‌کند.
مزرعه گندم در مرحله ساقه‌روی (دی ماه 1402) – تصاویر ارسالی کشاورز عزیز اگرویار از استان خوزستان
اهمیت رشد مناسب ساقه در گندم
رشد مناسب ساقه و سطح کافی از برگها باعث افزایش قابلیت رقابت گیاه با علف‌های هرز برای دریافت نور می‌شود. در این شرایط گیاه بصورت بهینه فتوسنتز کرده و عملکردِ دانه مطلوبی را تولید می‌کند. ازطرفی تولید بوته‌هایی با ارتفاع مناسب، باعث بهبود برداشت مکانیزه با کمباین می‌شود.
خوابیدگی (ورس) بوته یکی از رایج‌ترین مشکلاتی است که در مزارع گندم مشاهده می‌شود. خوابیدگی بوته گندم می‌تواند به دلایل مختلفی مثل رشد بیش‌ازحد اوره و یا استحکام کمتر ساقه رخ دهد. رشد و استحکام مناسب ساقه در این مرحله فنولوژیکی می‌تواند باعث افزایش مقاومت به خوابیدگی بوته شود.
در مرحله ساقه‌روی، گیاه نیاز بالایی به جذب آب و عناصر غذایی دارد. در این مرحله ساختارهای درحال توسعه گیاه حساسیت زیادی به تنش‌های محیطی بویژه کمبود رطوبت و نیتروژن دارند. هرگونه عامل تنش‌زا در این مرحله باعث مرگ یا اصطلاحا سقط شدن برخی از پنجه‌ها می‌شود که ممکن است عملکرد نهایی دانه را کاهش دهد.
چه عواملی بر رشد ساقه گندم موثر هستند؟
رشد ساقه در گندم تحت تاثیر عوامل ژنتیکی، محیطی و مدیریت‌های زراعی است. سرعت و مقدار رشد ساقه می‌تواند تحت تاثیر این عوامل متفاوت باشد. در ادامه به بعضی از این فاکتورها می‌پردازیم.
نوع رقم
ارقام مختلف گندم، عادات رشدی ازجمله رشد ساقه متفاوتی دارند. برخی از آنها ذاتا پا بلند و بعضی پاکوتاه هستند و این صفت تحت تاثیر رقم است.
فاکتورهای محیطی
دما تاثیر زیادی در رشد ساقه دارد. در دماهای گرم رشد ساقه تسریع و در دماهای سرد رشد کند می‌شود. البته دماهای خیلی گرم نیز ممکن است روی رشد ساقه تاثیر منفی داشته باشد. حضور نور کافی برای فتوسنتز و تولید کربوهیدرات‌ها هم ضروری است که روی افزایش طول ساقه تأثیر می‌گذارد.
فراهمی عناصر غذایی
یکی از مهم‌ترین عناصری که در مرحله ساقه‌روی بصورت لوکس مصرف می‌شود، نیتروژن است. حضور نیتروژنِ کافی در محیط ریشه، باعث افزایش رشد ساقه می‌شود. البته توجه شود که مصرف بیش‌از حد کودهای نیتروژنی می‌تواند منجر به رشد بیش‌از حد ساقه و افزایش احتمال خوابیدگی بوته شود. مصرف کودهای حاوی پتاسیم (مثل سیلیکات پتاسیم) در این مراحل نیز باعث افزایش استحکام بوته می‌شود.
آبیاری
حضور رطوبت کافی در خاک برای رشد مناسب ساقه ضروی است. مدارهای آبیاری طولانی و تنش‌های آبی باعث کاهش ارتفاع بوته خواهد شد. ازطرفی آبیاری‌های بیش‌ازحد و سنگین می‌تواند باعث حساسیت بوته در برابر خوابیدگی یا گسترش آفات و بیماری‌ها شود.
آفات و بیماری‌ها
حضور آفات و بیماری‌ها و عدم اجرا اقدامات کنترلیِ مناسب، می‌تواند رشد بوته را محدود و در موارد شدید رشد را متوقف کند.
عناصر مورد نیاز برای مرحله ساقه‌روی گندم
برای رشد مناسب بوته و تولید ماده خشک، تمام عناصر غذایی در مقادیر متعادل مورد نیاز ولی برخی از آنها از اهمیت بالایی برخوردار هستند. توجه شود که تعیین نوع و میزان کودهای مصرفی باید براساس شرایط مزرعه و همچنین آزمایشات خاک و بافت گیاهی انجام شود.
نیتروژن
گندم در مرحله ساقه‌روی نیاز بالایی به عنصر نیتروژن دارد. مصرف کودهای نیتروژنی مثل اوره و کودهای اسید آمینه در طول دوره ساقه‌روی باعث افزایش رشد بوته و تولید ماده خشک می‌شود.
براساس نمودار بالا، شیب جذب نیتروژن از مرحله پنجه‌زنی تا ظهور سنبله افزایش پیدا می‌کند و بیشترین مقدار جذب در این بازه اتفاق می‌افتد.
مدیریت مصرف کودهای نیتروژنی در گندم اهمیت بالایی در تولید عملکرد مطلوب این محصول دارد. زیرا همانطور که گفته شد، مصرف زیادترازحد کودهای نیتروژنی مثل اوره در مرحله ساقه‌روی باعث رشد بیش‌ازحد و افزایش احتمال خوابیدگی بوته و حساسیت در برابر بیماری‌های قارچی می‌شود.
مصرف تمام کود نیتروژنی در یک مرحله باعث تلفات کود و کاهش کارایی جذب آن می‌شود. برای افزایش کارایی جذب و اثرگذاری مناسب، توصیه می‌شود کودهای نیتروژنی مثل اوره بصورت تقسیطی و در چند مرحله از ساقه‌روی مصرف شوند.
بسته به شرایط مزرعه و وضعیت خاک می‌توان از منابع کودی اوره، سولفات آمونیوم و اسید آمینه‌ها برای افزایش رشد ساقه و بوته استفاده کرد.
در شرایط خاک و آب شور، تامین تمام نیاز نیتروژنی با اوره می‌تواند باعث تشدید شرایط شوری شود. برای جلوگیری از این مشکل توصیه می‌شود اوره و سولفات آمونیوم در تلفیق باهم استفاده شوند. برای مدیریت شوری موارد دیگری نیز باید مورد توجه قرار گیرند که در مقاله جداگانه تحت عنوان “راهکارهای عملی برای کاهش شوری خاک” به همه آنها پرداختیم.
فسفر
فسفر نقش مهمی در ذخیره و انتقال انرژی و رشد سنبله داخل ساقه دارد. نیاز فسفری گیاه را می‌توان ازطریق کودهای پایه مثل سوپرفسفات تریپل یا دی‌آمونیوم فسفات در زمان کاشت تامین کرد.
پتاسیم
پتاسیم نقش مهمی در استحکام ساقه و همچنین وزن‌گیری و پرشدن دانه دارد. برای تامین نیاز پتاسیمی، بخشی از آن بصورت کودهای پایه در زمان کاشت و بخشی در ساقه‌روی قابل مصرف است.
در مرحله ساقه‌روی می‌توان از کودهای پتاسیمی با حلالیت بالا مثل سولفات پتاسیم پودری استفاده کرد. همچنین مصرف سیلیکات پتاسیم بصورت کودآبیاری نقش مهمی در افزایش استحکام ساقه و مقاومت بوته به خوابیدگی می‌شود.
نوع و روش مصرف کودها در مرحله ساقه‌روی گندم
کودهای مورد نیاز مرحله ساقه‌روی را بسته به نوع کود و سیستم آبیاری می‌توانید به روش‌های مختلف و به‌شرح جدول زیر مصرف کنید.
| نوع کود | روش مصرف در مرحله ساقه‌روی |
|---|---|
| اوره | کود آبیاری – سرک قبل آبیاری |
| سولفات آمونیوم | کود آبیاری – سرک قبل آبیاری |
| آمینو اسید | کود آبیاری – محلول‌پاشی |
| سولفات پتاسیم پودری | کود آبیاری |
نکته1: کارایی جذب و اثرگذاری مصرف اسیدآمینه‌ها بصورت کودآبیاری بالاتر از روش‌های دیگر مصرف آن در مرحله ساقه‌روی گندم است.
موارد کودی ذکر شده در بالا، تنها بخشی از یک برنامه جامع کوددهی برای گندم است که بصورت عمومی خدمت شما کاربران عزیز ارائه شد. برای اطلاع از نوع، مقادیر، زمان و روش صحیح مصرف آنها در قالب یک برنامه کودی اختصاصی، از طریق وب‌سایت اگرویار با ما در ارتباط باشید.
چند نکته کلیدی که باید به آنها توجه کرد!
- مصرف کودهای نیتروژنه مثل اوره و همچنین آمینواسیدها باید تا قبل از ظهور سنبل انجام گیرد. استفاده این کودها بعد از ظهور سنبل موجب افزایش سبزمانی، تخلیه مخزن و کاهش عملکرد دانه می‌شود.
- از مصرف تمام کود اوره در یک مرحله خودداری کنید. این کار باعث افزایش تلفات کود، کاهش کارایی جذب و افزایش حساسیت بوته دربرابر خوابیدگی و آفات و بیماری‌ها می‌شود. برای جلوگیری از مشکلات، این کودها را در چند مرحله از ساقه‌روی بصورت تقسیطی مصرف کنید.
- مصرف کودهای سیلیکات پتاسیم در مراحل ساقه‌روی باعث افزایش مقاومت بوته در برابر خوابیدگی (ورس) بوته و سایر تنش‌های محیطی می‌شود.
- در شرایط آب و خاک شور، تامین تمام نیاز نیتروژنی از منبع اوره باعث تشدید شوری می‌شود. در این شرایط توصیه می‌شود اوره در تلفیق با سولفات آمونیوم مصرف شود.